DAAROL E JIME
MUM E
BAAJOTOOƊE
RENNDO
MAA’EN MBAAW SIWTINDE BANNDIRAAƁE MEN JAAMBAREEƁE ƁENNUƁE E NDER ƊEE ƊOO KITAALE 90 91
NAATIRDE
Eɗen njetta Alla gokkuɗo en fartaŋŋe haa mbaawɗen huutoraade binndol ɗemngal men ɗuum ko dokkal mawngal no feewi waɗde noon banndiraaɓe eɗen kaani tinnaade. Ko haanaani welsindeede haa majja sabu ko ɗum huunde teskinnde. Waɗde kay ina haani simteede e kala sahaa banndiraaɓe.
KONNGOL BINNDUƊO
Eey ko wasiyaade e waajaade ɓiɓɓe Fulɓe e weltinde ɓe e walliŋkinaade ɓe e wi’de ɓe so neɗɗo wumii wumtii anndii ko gite nafatnoo. Oo ɗoo waaju ina yona kakkilɗo ko wayno ɓee ɗoo hatanteeɓe daraniiɓe leñol holi ɓeen? Demmba Morel Bah oon woni ceerno am moƴƴo laaɓɗo ɓernde en njettii ɗum e kadi ko wayno Abdullaye Mooliiɗo Bah e Gorel Ndayri Soh e Aadama Dugu Bah e Cukel Caana Bah e Galo Kannjaa Bah ko wayno Demmba Bure’en ɓee ɗoo fof ngoƴamo’en ko gooto on teddirinaama deftere ndee.
BAH ALMAAMI TAATAA
O jibinaa ko ňalngu aset 28 ut 1953 to falnde Gidimaka o maayi ko ňande altine 25 11 92 to Bakkel, Senegaal. Almaami maayaani e nder wolde. Sabaabu maayde mum ko ňawu. Almaami haɓaama fotde woldeeji 9, o mbo foola.
Almaami haɓaama ňande altine 20 ut 1991 Tabbaale
Almaami haɓaama ňande alet 24 awril 1991 Aagu Maamel
Almaami haɓaama ňande alet 11 sanwiyee 1991 Wooringel
Almaami haɓaama ňande 10 oktaabaar 1991 Garalla
Almaami haɓaama ňande aset 15 marse to Ndomolli 1991
Amaami haɓaama ňande alarba 18 marse to Aynites 1991
Almaami haɓaama ňande alkemes 28 mee to Siiwas 1991
Almaami haɓaama ňande talaata 14 oktoobaar to Subbu 1991
Almaami haɓaama ňande teneŋ 17 sawiyee to Tafara 1990
ɗii ɗoo woldeeji fof Almaami Taataa haɓaaɗi
SOH DUUNDE CEBEE
O jibinaa ko ňande alet 21 sanwiyee 1961 to nokku biyeteeɗo Girigiri e waktu dabbunde e falnde Haras. O maayi ko ňande 11 nowambere 1991 to nokku biyeteeɗo Baafaraare, Mali nayaɓere Duunde haɓaama fotde woldeeji nayi laaɓtuɗi.
Duunde haɓaama ňande aset 28 /08/1990 to Siiwaas. Duunde haɓaama ňande talaata 18/02/1991 to Telaameedi. Duunde haɓaama ňande alkemes to Tabbaale. Duunde haɓaama ňande dewo 02 /11/1991 to Seymaat wolla Lugge Jaɓɓe.
Duunde jeyaa ko e hinnde fulaaɓe wiyeteende Uul etee ko e hinnde woɗaaɓe o jeyaa. Duunde ko naɓduɗo doole e darnde moƴƴo mbaadi sanne.
SOH SAYDU SILLI YEREL
O jibinaa ko ňande alarba 13 awril 1962 to falnde Dakafel rewo Geroygel, o maayi ko ñande alarba 1993 to falnde Gidimaka e nokku bi’eteeɗo Siŋaa, Siŋaa noon ko hakkunde Selefel e Bilkuwaat siŋaa ko cooyle gese Sooniŋkooɓe Selefel Mali ko e keerol Mali e Moritani. Saydu maayi ko e hakkunde 12h e 1h ňalawma. Saydu waraa ko’e wolde mum 5 ɓere.
Saydu haɓaama ňande 10/ 11/ 1991 to Salka.
Saydu haɓaama ňande 11/ 05/ 1992 to Foroy cigaa.
Saydu haɓaama ňande 13/ 08/ 1992 to Boyngel Melga.
Saydu haɓaama ňande 09/ 07/ 1991 to Asaar, Mali.
Saydu haɓaama ňande alarba 15 mee 1993 to Siŋaa.
Ko ňande heen o heddii o hersaani. O heddodiima e worɓe 5 suusɓe ɓe kulataa. Saydu silli jeyaa ko e hinnde Fulɓe Jeeri sannaraaɓe.
Jimɗe ɗi Almaami taataa yimanaa
Almaami taataa ko jaambaaro mbo min njejittaa.
Golle maa e balle maa haa abada ɗe majjataa.
Ko min daartooɓe caggal maa tee min kulataa.
Sikke alaa ňalaaɗe maa fof e heewde min njuumataa.
Yero Baydi mbo lomtinɗaa jikke leñol oo bonnataa.
Paate Aali ko ganndaaɗo e wolde caggal yahrataa.
Aadama Ndoorel wuro malaa kural mum leydi memataa.
Won wi’ɓe hay so toɓɓaani woopataa.
Almaami wi’aama e wolde alaa no sifortaa.
Tee ko goonga ko gite amen min nji’ri waɗde wiɗto min njuumataa.
Almaami taataa ňande Garalla min njejjittaa.
Wolde maa daaynii kulle ladde tee haa abada ɗe ngartataa.
Almaami taata miɗen ndu’anomaa du’aa mbo gasataa
Jimɗi Duunde Cebaa Yimanaa
Duunde am giɗo wayniima Aduna woynii.
Siko wollaahi yahdu maa wonaa sago fittaandu am.
Kono ko nawmaa koo nawii adinooɓe accataa kam.
Sabu so en miijii ma Aliw Eggudu Gubi Moodi Moolaa maa en taw cuusal haɗtaa jaraa’iilu waɗde ko nelaa.
Oon pullo heddii ko ñande Tabbaale haa jooni artaani,
marsanaajo leliima ɗo heewɓe e banndi mum’en nji’aani,
ñande heen e wulde barnooɗo fof ñaamaani,
tee ko nanndo maa hay asko mon to gawde seertaani.
Waɗde kay ga Aduna sunaare min ceertaa.
Siko noon to saare goonga njaatigeeɓe maa pamɗaani.
Baylaa Yero heddii ko ñande Gajaaga maayii njamndi naataani.
Oon pullo ko peli jamɗe nanngiraa tee yahdu mon woɗɗondiraani.
Haaruuna Saasira yahii gila yahdu yontaani.
Haa jooni miɗen mbinnda ñalaaɗe mum tee min peccinaani.
Jimɗi Ɗi BALLA MAAMUUDU YIMANAA
Balla Maamuudu denndaangal golle maa ko ko njaɓaa.
Tuggi Bakkel Senegaal haa Haayre Alluki min nji’aani hono maa.
Balla Maamuudu konde pellitɗaa jam heɓaa e falnde maa biigi ndaaƴaa ñeeñɓe mbi’ albarka maa.
Balla ñande boyngel Melga golle maa kaalaa.
Aɗa wondi e Sow Sammba Keebaa oon ko Pullo cuusɗo ñande mbaɗɗaa.
Tuggi Sewnde Gubi haa yottii Koldaa.
Fulɓe fof ceedtiima ko jamɗe maa ɗigginiraa.
Koli Siik oon ko cuusɗo ɓiy dembanaa.
Mammadu Ceerno Malal ko e njiiloogu o yandinaa oon waɗii ko haani sabu ko ɗum fulɓe nganndiraa.
JIMƊI ƊI SAYDU SILLI YEREL YIMANAA
Heɗto daande am miɗo simta leñol.
Golle mbaɗɗa haŋki ngam yooɗde mi ɗee.
Golle alaa ko heen fof ko famɗi.
ɗeen fof dey e heewde e witɗto alaa fof ko min keddi.
Etee hay yahdiiɓe maa e ndee wolde miɗen limti.
Nde min kaɗtii Abu gaalal wiɗto wi’i ko onon njaahdi.
Yoga e annduɓe mbi’i ko onon mbaɗdunoo gila e nguurndam mon aadi.
Ko ɗuum tagi jaraa’iilu pittaali mon beetawe goote o ittidi.
Ñande 15 mee gite amen e maa ko ňande heen mbayri.
Mbay koyli jam oon ko Pullo jaalaalo jeeri tee ko onon njahdi.
Ñande jayli kuɓɓi e ngal caaɗngal bedeŋki ɓernde am feŋaa ceeteete mette miijii mi.
Ñalɗi maa e sey siidi.
Saydu Silli ɗanngal dey juuti mate aan kam a artaani.
Melga yeewi.
Nagara niɓɓi hay pooye kuɓɓaani.
Kolli koɗi bayli mbayli kono hattataa geroygel ɓerɗe mbelaani.
Ngam ndee wolde bonnde nde hono mum hanti waɗtaani.
Yandinde worɓe 6 hay asko maɓɓe seertaani.
Jimɗi ɗi Jallo Umaar Yero yimanaa.
Jallo Umaar Yero miɗen mbeltii ñande pellit ɗaa.
Paftol poolgu ndadi ɗaa.
Fulaaɓe e Fulɓe Jeeri kollu ɗaa.
Fiyannde leñol pellu ɗaa.
Biigi e dikki ngaddu ɗaa.
Jallo Umaar Yero min koɗi ko ñande pellit ɗaa.
Ko rewo sannaraaɓe jibina ɗaa.
Kono wollaay ko leydi asaar koddira ɗaa.
Jallo Umaar Yero gila e nguurndam maa njamaa ɗaa.
Hinnde jeŋngelɓe jeeri ko he ndeen hinnde njeya ɗaa.
Miɗen ndu’oo yoo Alla okke sago maa.
To saare goonga ɓe njaɓɓo maa.
Suka debbo
Banndam debbo mate aan kam a janngataa.
Wolla fotde maa e hakke maa a yi’ataa.
Tinno e hoore maa mbele mbaylaa peeje maa.
Ngonka hannde e haŋki njiida ƴeewto hoore maa.
Haŋki ko kagguuji kosam ngonnoo faaro maa.
Mate a yi’aani ɓee rewɓe jooɗiiɓe e birooji nanndo maa.
Miɗo sikki ko tarde e hiisaade ɓe ɓurdu maa.
Sabu ko onon ndenndi Allah gooto mawɗo maa.
Haa teeŋti e ɓee ɓaleeɓe yuumɓe no ɓanndu maa.
Waɗde kay a fotaani jooɗaade haaɓe ɓurto maa.
Banndi am debbo heɗto ɗum ko wi’i yaa faade maa.
To jaŋde duumiinde miɗen njamir maa.
Ko ɗoon tan min nji’i perindol ɓamtaare maa.
Tinno ɗaa e joom galle maa.
Ko ɗoon winndaa aljanna maa.
Ɓaydi aɗa anndi waɗtintaa e ɗam nguurndam maa.
Waɗde ar resan oo ňalngu darnga janngo peemɗo e maa.
YONTA AM
Eehey mon ɓiɗɓe renndo keɗtee waajuuji
Won ko nji’mi e renndo hannde yaltii diineeji
Won e sukaaɓe rewɓe ngontii jinneeji
Cukuli jokkaaɗi serwuɓe koltuuji
Noddirteeɓe ɓaaƴe waalooɓe e mbeddaaji
Ɓe cuuraani ko’e saka noon aweraaji
Majjinɓe tuppu lomtini finaaji
Humpaaɓe haŋki paarnorii ko sippuuji
Yahooɓe haa pecce jamma takkotooɓe kalluuji
Ɓe ngalaa njoɓdi kono ko darnooɓe mobelaaji
Waɗde ɓiɗɓe haram en keewii e galleeji
Won sukaaɓe worɓe ndoganii teeruuji
Ɓe njiilaaki jawdi ɓe paggii ko jikkuuji
Pemmbi tolli nanndi e njubuuji
Pemmbi fof ngonti suluuji
Pemmbi fof ngonti suluuji.
Ɓe keewaani koltu ko ɓittuɓe tuubaaji
Ñallooɓe ɗaanaade waalooɓe e baaruuji.
Bonɓe jawfotooɓe luutndiiɓe waaji
Won yonta hannde seerii e sagooji
Sabu poɗɗe bonɗe kam e sanngaraaji.
Nganndee yimɓe haŋki mbonaano aadaaji
Haŋki wa’i e hannde kono lislaam wa’I e diineeji
Jaŋde
Fulɓe njanngen sabu jaŋde fuuyataa
Miijo ngardinen juume keewataa
Semmbe ndenndinen doole pamɗataa
Batu ne mbaten goonga majjataa
Finɓe ngardinen ɗoyɗi njuutataa
Diine nuunɗinen bajjo ɗawataa
Aadi cellinen tawa hay gooto firtataa
Pulaar ne njanngen ko ngal men nattataa
Jinnaaɓe ɗoofto ɗen ko leɗɗe ngolataa
ɓeen kay fitina mo’en e ɓesngu moƴƴataa
tee yoga e ɓesngu hannde jinnaaɓe mum’en kaaldataa
ɓeen kay ɓamtaare mo’en weeɓataa
waɗde ɓiɗɓe Fulɓe min noddii on e keewal ko gasataa
miɗen ndu’ooyoo Alla okku’en semmbe ko leelataa
Bah Aadama Garba
Wasiya Renndo
Ɓiɗɓe Fulɓe ngimmee ndarano ɗee ɗaɓɓere
Jooɗnde jibinta ko baasal e leetere
Tee mbo muñaani cuurki tampere dañataa e weltaare ñalngu fooftere
Ngam caɓɓitaali e baasal maŋkere
Aan banndi am gorko mate a anndaa ko ittirtee baasal
ko hebbinde peeje e suusde naange caafal
heɗto ko wi’aa e mecce mbele ndañaa e golle cuusal
Ko njulaagu e jaŋde e ndementeeri hay so wonaa ndi paafal
gese biseteeɗe ko ɗeen min teeŋtini e ngal gollal
mbela nooto ɗon min e keewal
Garoowo fof yoo addor liggorgal
Janngoowo so arii ko naamneteeɗo binndirgal
noonne gaynaako ne ko moƴƴi heen ko jogiiɗo ɓirdugal
hay cippoowo miɗen njiɗi e kala sa’aa tawree burugal
Yoo Alla okku en baawal
Aadama Garba Ba
Tinnaare Suka E Yonta Mum
Sukaaɓe leñol Fulɓe ngimmee darnde yontii
Nguurndam haŋki e hannde jiidaa sifaaji mum ceertii
Haŋki ko kosam e keddam ngonnoo nguurndam ɗuum hannde Alla itti
Hannde ko kaalisaaji e kaawisaaji hay jeereeji ɓurtii ko nde coggu hawraa biiyeeji njaltinaa eɗam sortii tee nganndon annduɓe mbi’ii nguurndam mbelɗam bikuuji e defte njaɓtii wadde ɓeŋngel banndi am so a janngaani nganndaa e nguurndam maa koy a pertii
Ar janngu mbinndaa anndu yitere dañal a yiitii ndewaa Alla e peewal sariyaaji diine fof nganndaa
Anndu laawol peewal a yiitii
Aadama Garba Bah Helmaaluum
SAGATA
Waɗ feere ngimmo ɗaa e jonnde ɗum wonaa ɓural
Aan aɗa liiƴa ko’al tan no kuywal
Aɗa foppoo pamatal tan aɗa wujoo latiyal
Aɗa heɓɓii mbeddayal
Aɗa wakkii rajoyal
Aɗa wuufi jardugal
Aɗa wutta cuurkal no cumuyal
Aɗa weltii e ngal gollal
Tee ngal alaa ɓural
A miijaaki waylude ngal jaɓɓal
E heɗtaade waajuuji renndo pinal
Sabu won adiiɓe min e ngal gollal
Tuggude e gila yontaaji ɓennuɗi haa yottii yonta hannde oo
Miin innde am ko Aadama Garba Bah miɗo tawee e teeŋtinooɓe ngal pulal.
YIMRE MALI
Mali yoo jam e kisal ngon e maa
Sabu ko a leydi juulɓe yurmotooɓe
Ballal anndiraaɓe
Teddungal tawraaɓe
Ngaraa njiɗaa kootaa njeeweɗaa
Nde wonnoo ko moƴƴuɓe nduŋiɗaa
Leydi hooreejo jontaaɗo jonaaɗo
Hono IBK abbii e moƴƴere hutii kala bonannde mbo faandaare mum woni tan ko yoo mali yahru yeeso
IBK miɗen mbela maa
Sabu peewal maa
Sabu leydi maa ina laaɓti dimokaraas
Ko aldaa e muguñaa
Miɗen ndu’oo yoo jam e ɓamtaare naɓdu junngo e nder maa
KEYSAL
Haal Pulaar wota waylu nguru ɓanndu maa
Miin miɗo sikki aɗa yawi ɗum ko Alla okku maa
Ndeen ne dey aɗa foofa a anndaa ko wuurnu maa
Tee so lajal timmii poɗɗe e pinnguuji alaa ko nafata maa
Kala ɗo gaañii e maa cikkataa ko ɗoon woŋki heedi e ma
Ɗuum haa maayaa ko ɗum kumpa maa
Waɗde banndam wota waylu nguru ɓanndu maa
Bone tan yonii ɗum ko ɓawli e nduu tonndu maa
Ɗuum kay feññinta tan ko mba’di maa
Keysal noon sumat ɓanndu yoorna terɗe maa
Itta mba’di usta e nder renndo jimme maa
Banndi am debbo ko perde tan e baasal ngoni e ɗee golle maa
Ƴeew Baakaar Saane ko ɓaleejo tee kam faɗɗu maa
To pari darappoo poolgu ko kam addan maa
Buubu Arɗo Galo gollanii leñol maa
Etee ɓee fof ko ɓaleeɓe yooɗɓe e nder leñol maa
Waɗde ko nji’ɗaa aɗa wayla nguru ɓanndu maa
Aadama Garba Bah
PULAAR
Ko to leyɗeele fuɗnaange nananno maami
Ko ɗoon tan ndariimi e dow baaɗe pooyimaami
Alaa ko cooynii sonaa ndaajgu pooye maa mbeltiimi
Mbaraangu teddungal e barmeeji jawɗi ɓattinmi
Pulaar miɗo weltii e ngal garal maa
Ko ɗuum tagimi janngude alkule maa
Pulaar heɗo mi miɗo haaldumaa
E ndeer ɓesngu am miɗo bismi maa
Ngonka maa e nder suudu am haa abada
Miɗo ñaagi maa pular wonaa miin tan e Afrik jaŋngumaa. Yero Dooro Jallo oon Pullo teeŋtinii witto maa.
Sammba Pulal wordu bonnaani celluka maa.
E ndeer Afrik o jeyaa ko e daraniiɓe ɓamtaare maa.
Yo Alla ɓamtu ma aane ɓamtooɓe maa.
Adama Garba Bah
DARNDE YONTANNDE
Yontannde ngimmee darnde yontii.
Nganndee aduna haŋki e hannde jiidaa.
ɗoyɗi njawtii, aduna haŋki ko deejɗo mbo alaa gulaali ɗuum hannde nattii.
Hannde ko e galle gooto tee nganndon.
Kumpa Alla ittii.
Wadde ɓiɓɓe leňol ngaree haa njaŋngen majjere hannde naange mum muti.
Ngannden naange pinal fuɗi henndu ɓamtaare wuttii.
Kono nguurndam hannde saɗtii.
Sabu ngannde toowii haa ceɓɓitii.
Cuuɗore aynaaɓe ɗiggii sabu postooji ɓurtii.
Wadde nguurndam mbelɗam bikuuji e defte njaɓtii.
Adama Garba Bah.
NJAŊNGEE MBINNDEE
Mbo jaŋngi winndaani so anndinii ne fandinaani.
Sabu ko binndol reena haa abada ko majjaani.
Ɲeewee ɓee winndunooɓe gila haŋki hannde mbeemaani.
Binndol ko ndesaari ngaandi kono puuyɗo maayat anndaani.
Minen noon ko min jaŋngooɓe haa abada min mboppaani.
Sabu Pulaar jaŋngaama gila minen min peeňaani.
Ɲeew Buubu Arɗo Galo daraniima Pulaar gila gannde keewaani.
Wadde ɓiɓɓe Fulɓe ngaree njaŋngee pulaar gila on mimsaani.
Tee ngannde Pulaar celluka mum ina tiiɗi weeɓaani.
Wadde ngaree njaŋngenngal gila en tardaani.
Sabu ko binndeteengal hay so en ngaraani.
Tee mbo jaŋngi ɗemngal mum so alɗii heen ne jommbaani.
Adama Garba Bah.
BAH SAMMBA CEERNO
Sammba Ceerno woni Sammba Tibille.
O jibinaako alet 25 awiril e hitaande 1953 to ferlo o wayri yi’eede ko ňannde alarba 20 sawiyee 1991 wolla 90. O saktii yi’eede ko laaɓti tan ko Bulhayye. Sammba jeyaa ko e hinnde ferlaŋkooɓe.
Ina teskaa e Sammba moɲɲere mba’di. Sammba ko cokiiɗo tonndu hay gooto e wittiyaŋkooɓe wi’ataa yi’i yanaande.
Jimɗi ɗi Sammba Ceerno Yimanaa.
Sammba Fulɓe njaɓii ňande wolde maa.
Tooto Bulhayye Simmbiŋ ngay Bale woɗɗaani falnde maa.
Dowwaa Demmba lelii ko ňande wolde maa.
Oon Pullo jeeri cuuso ko nanndo maa.
Muusii min mettii min ɗo min nji’aani yanaande maa.
Heewɓe pilliima e heddaade maa.
Kono gooŋɗintaako Dulo Geele sakkitii e maa.
Oon ko daabelnaajo mbo min koolii e yahdiiɓe maa.
Min mbattii ɗe e witto taaniraaɓe maa.
Min noddii jiŋngooɓe haato ferlo sahre baammaa.
Leelaani min Mammadu Ceerno Malal oon ferlaŋke itti mone caggal maa.
Suddiima leppi leydi to gurel seydi ɓaleeri saare baammaa.
Sammba Ceerno wollaahi min nji’ii golle maa.
Wadde miɗen noddo sukaaɓe Fulɓe nanndo maa.
Abu gumaalo Binta oon Pullo yooltii hujja leňol caggal maa.
Sammba Ceerno min kisii e barke nduu serdu maa.
Wadde miɗen ndu’oo yoo Alla yurmo yaafo maa.
SIMME
Simme aan hol to ngimmi ɗaa.
Haa naatɗaa e oo ɓesngu haa kadi ɓe ngima mbaɗa sehel
Ɓe kumpaa ko bone maa e famɗude ko anndi jikku maa.
Miin kam mi faami kala ko woni sokla maa.
Ngati ko boomde ɓesngu tan woni faandaare maa.
Joɗɗi naanima ngam mi horsinde ma.
Sabu so mi heɓiino sagam tawkaa ngesa poɗi njooraa nattaa yii’eede.
Sabu miin alaa e leɲɲi maa mbo njiɗmi.
Sigiret ɓuri fof darju hannde kono miin oon ɓurmi hutaade.
Sabu onon fof ko on bonnooɓe jawdi yawruɓe fiɗtaandu.
Simme nganndu mi sinno kaa neɗɗo.
Tanno e geɲɲelle mi waɗiima kono wonnoo kaa jaasɗo hay e poos aɗa heɲa.
Hay gentaaɗo ima waawi weelno.
Sinno kaa dimo oo ayiiba njaltaa ɓesngu am.
Sabu yoga e maɓɓe mbattii wii’de nganndii a wonaa paso.
Ndeka ɓe paamii mbaɗɗaaɓe tan ko no jogaaɗo mbamu jaawle ňande fof aɗa suɓa ɗiɗi (2) tati (3) jooni kay faamaama kaa gondiijo bonɗo.
Waɗ feere ndogaa gila feere waroore ɓe cakkanaani ma.
Miɗo ma du’anoo woto Alla haɗɓe mbarmaa aan bonɗo oo.
Alla nuskiima a ɓawli ɓernde.
Holi oo Aadama?
Mbi’etee mi ko Aadama Garba Bah njibinaa mi ko ɗo wi’etee Helmaalum e hitaande 1990 diiwaan Kaay, Mali. Ko mi Pulaajo. Neene am wi’etee ko Mariyaama Sinna.
Toŋngooɗe am ko ɗee ɗoo-
75 94 90 06 wolla 63 00 51 41